علی بن محمد تهامیعلی بن محمد تِهامی، مکنّا به ابوالحسن، شاعر عرب در قرن پنجم بود. ۱ - زندگینامهاز تاریخ دقیق تولد تهامی اطلاعی در دست نیست. محل تولد و نشو و نمای وی یمن بوده، گرچه به تِهامه، یکی از نامهای مکه یا کوه‌ها و شهرهای بین حجاز و اطراف یمن، منسوب است. او به شهرهای بسیاری سفر کرد و سرانجام در سفرش به رَمْلَة فلسطین، خطیب آن‌جا شد و در همین شهر تشکیل خانواده داد. [۱]
علی بن حسن باخرزی، دمیة القصر و عُصرة أهل الْعَصر، ج۱، ص۱۳۶، چاپ محمد تونجی، ج ۱، دمشق (۱۳۹۱/۱۹۷۱).
[۲]
صفدی، اعیان العصر، ج۲۲، ص۱۱۶.
[۳]
یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۱، ص۹۰۲.
[۴]
حسن امین، مستدرکات اعیان الشیعة، ج۲، ص۲۱۴، بیروت ۱۴۰۸ـ۱۴۱۶/ ۱۹۸۷ـ۱۹۹۶.
۲ - مذهبحرّعاملی [۵]
حرّعاملی، وسائل الشیعه، ج۱، ص۱۲۷.
تهامی را شاعر شیعی معرفی کرده است.ذهبی [۶]
ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۱۷، ص۳۸۲.
او را معتزلی دانسته، اما تأکید کرده که مردم او را عَلَوی می‌دانند و امین [۷]
حسن امین، مستدرکات اعیان الشیعة، ج۲، ص۲۱۳، بیروت ۱۴۰۸ـ۱۴۱۶/ ۱۹۸۷ـ۱۹۹۶.
گفته است که اگر او شیعه بود، قطعاً ابن خلکان از ذکر آن غفلت نمی‌کرد.۳ - فعالیت های سیاسیتهامی در ۴۱۶، در زمان استیلای فاطمیان بر مصر، مخفیانه به آن‌جا رفت. وی حامل نامه هایی از جانب حَسان بن مُفَرَّج (حک: ۴۰۴ـ ۴۲۰)، امیر رمله، برای بنی قُرّه بود، اما به سبب خیانت بعضی دوستانش، رجال حکومتی مصر مطّلع شدند و او را در بیست وششم ربیع الآخر همان سال در زندان خزانة البنود قاهره حبس کردند و در نهم جمادی الاولی مخفیانه در زندان به قتل رساندند. [۸]
علی بن حسن باخرزی، دمیة القصر و عُصرة أهل الْعَصر، ج۱، ص۱۳۶، چاپ محمد تونجی، ج ۱، دمشق (۱۳۹۱/۱۹۷۱).
[۹]
ابن خلّکان، وفیات الاعیان و أنباء أبناء الزمان، ج۳، ص۳۸۱.
[۱۰]
صفدی، اعیان العصر، ج۲۲، ص۱۱۶.
[۱۱]
عبداللّه بن اسعد یافعی، مرآة الجنان و عبرة الیقضان، ج۳، ص۲۳، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
[۱۲]
زرکلی، الاعلام، ج۴، ص۳۲۷.
۴ - اخلاق تهامیتهامی مردی متقی و پرهیزگار بود تا بدانجا که در استنساخ اشعار بُحْتُری چون به ابیاتی می‌رسید که وی به هجو کسی پرداخته بود، از نوشتن آن امتناع می‌کرد و می‌گفت که با خط خود بدی مردم را نمی‌نویسم. [۱۳]
صفدی، اعیان العصر، ج۲۲، ص۱۱۶.
۵ - ویژگی شعرهای تهامیتازگی تعابیر، روانی بیان و شمول مطالب از ویژگیهای شعر اوست. [۱۴]
علی بن حسن باخرزی، دمیة القصر و عُصرة أهل الْعَصر، ج۱، ص۱۳۵، چاپ محمد تونجی، ج ۱، دمشق (۱۳۹۱/۱۹۷۱).
[۱۵]
ابن خلّکان، وفیات الاعیان و أنباء أبناء الزمان، ج۳، ص۳۷۸ـ ۳۷۹.
[۱۶]
ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۱۷، ص۳۸۲.
دیوان کوچک او در ۱۸۹۳ در اسکندریه به چاپ رسید. [۱۷]
حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۱، ستون ۷۷۱
۶ - محتوای اشعاربیشتر اشعار او در مدح امیران و اعیان شهر‌هایی بود که به آن‌ها وارد می‌شد. ۷ - ممدوحین تهامیاز جمله ممدوحان او صاحب بن عبّاد (متوفی ۳۸۵) و قاضی محمد بن سلامة قُضاعی (متوفی ۴۵۴) بوده اند. وی قصایدی نیز در مدح اهل بیت دارد. [۱۸]
عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۴، ص۱۹۶، چاپ احمدحسینی، قم ۱۴۰۱ـ.
شعر وی وسیله ارتزاقش بود. [۱۹]
ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۱۷، ص۳۸۲.
[۲۰]
صفدی، اعیان العصر، ج۲۲، ص۱۱۶.
[۲۱]
حسن امین، مستدرکات اعیان الشیعة، ج۲، ص۲۱۴، بیروت ۱۴۰۸ـ۱۴۱۶/ ۱۹۸۷ـ۱۹۹۶.
۸ - مدحیات تهامی در باره سرزمین شاممدحیات وی گویای جایگاه تاریخی و سیاسی سرزمین شام در زمان نفوذ دولت فاطمی در مصر و دولت سلجوقی در عراق و نیز تسلط امپراتوری روم شرقی بر آسیای صغیر است. [۲۲]
حسن امین، مستدرکات اعیان الشیعة، ج۲، ص۲۱۴ـ ۲۱۸، بیروت ۱۴۰۸ـ۱۴۱۶/ ۱۹۸۷ـ۱۹۹۶.
ابن خلّکان [۲۳]
ابن خلّکان، وفیات الاعیان و أنباء أبناء الزمان، ج۳، ص۳۸۱.
به کتابی تاریخی از تهامی اشاره کرده که خود یک مجلد آن را دیده بوده است.۹ - فهرست منابع(۱) ابن خلّکان، وفیات الاعیان و أنباء أبناء الزمان. (۲) عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، چاپ احمدحسینی، قم ۱۴۰۱ـ. (۳) حسن امین، مستدرکات اعیان الشیعة، بیروت ۱۴۰۸ـ۱۴۱۶/ ۱۹۸۷ـ۱۹۹۶. (۴) علی بن حسن باخرزی، دمیة القصر و عُصرة أهل الْعَصر، چاپ محمد تونجی، ج ۱، دمشق (۱۳۹۱/۱۹۷۱). (۵) حاجی خلیفه، کشف الظنون. (۶) محمد بن حسن حرّ عاملی، امل الآمل، چاپ احمد حسینی، قسم ۱، بغداد (۱۳۸۵). (۷) ذهبی، تاریخ الاسلام. (۸) زرکلی، الاعلام. (۹) صفدی، اعیان العصر. (۱۰) عبداللّه بن اسعد یافعی، مرآة الجنان و عبرة الیقضان، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷. (۱۱) یاقوت حموی، معجم الادباء. (۱۲) حرّعاملی، وسائل الشیعه. ۱۰ - پانویس
۱۱ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «علی بن محمد تهامی»، شماره۴۰۹۹. رده‌های این صفحه : تراجم | شاعران عرب
|